जागतिक युवा कौशल्य दिन 2025: AI आणि डिजिटल कौशल्यांचे महत्त्व प्रा. अजय कोंगे.

 

जागतिक युवा कौशल्य दिन 2025: AI आणि डिजिटल कौशल्यांचे महत्त्व

            जागतिक स्तरावर बदलत्या तंत्रज्ञानाच्या युगात युवकांची भूमिका अत्यंत महत्त्वाची ठरते. १५ जुलै रोजी साजरा केला जाणारा जागतिक युवा कौशल्य दिन म्हणजे युवा वर्गाच्या कौशल्यविकासासाठी समर्पित एक विशेष दिवस. २०२५ साली या दिनाची थीम "AI आणि डिजिटल कौशल्यांचे महत्त्व" ही आहे. आजच्या जगात कृत्रिम बुद्धिमत्ता (Artificial Intelligence) आणि डिजिटल कौशल्ये ही केवळ वैकल्पिक न राहता, अत्यावश्यक बनली आहेत. युवकांना यामध्ये प्रशिक्षित करून त्यांना रोजगारक्षम, उद्योजक व तंत्रज्ञानाशी सुसंगत बनवणे हे आजच्या काळाचे मोठे उद्दिष्ट ठरणार आहे.

जागतिक युवा कौशल्य दिनाचे महत्त्व : संयुक्त राष्ट्र संघटना यांनी २०१४ साली या दिवसाची घोषणा केली. हा दिवस युवकांमध्ये व्यावसायिक, तांत्रिक आणि व्यवहारिक कौशल्यांची जागरूकता निर्माण करतो. यामुळे नवे रोजगार तयार होतात, बेरोजगारी कमी होते आणि युवक समाजात सक्रीय भूमिका बजावतात.

आज जगभरात बेरोजगारी ही एक गंभीर समस्या आहे. अनेक युवक शिक्षण घेऊनही उद्योगक्षेत्रात टिकू शकत नाहीत. याचे मुख्य कारण म्हणजे त्यांच्याकडे आवश्यक व्यावसायिक कौशल्यांचा अभाव असतो. म्हणूनच कौशल्य विकासाच्या बाबतीत दीर्घकालीन, दूरदृष्टीचा आणि प्रगतिशील दृष्टिकोन आवश्यक आहे.

कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) म्हणजे काय?: AI म्हणजे मशीनला मानवी मेंदूसारखी विचारशक्ती देणे. यामध्ये मशीन लर्निंग, डीप लर्निंग, न्यूरल नेटवर्क्स यांचा समावेश होतो. AI च्या साहाय्याने संगणक निर्णय घेऊ शकतो, विश्लेषण करू शकतो, संवाद साधू शकतो, आणि अगदी रुग्णांचे निदान देखील करू शकतो. २०२५ च्या सुमारास बहुतेक उद्योग AI वर आधारित तंत्रज्ञानाकडे झुकताना दिसत आहेत. त्यामुळे युवकांनी या क्षेत्रातील कौशल्ये आत्मसात करणे अनिवार्य काळाची गरज बनणार आहे.

डिजिटल कौशल्ये म्हणजे काय? : डिजिटल कौशल्ये म्हणजे तांत्रिक, सामाजिक, आणि मानसिक पातळीवर डिजिटल साधनांचा योग्य वापर करण्याची क्षमता. यात खालील गोष्टींचा समावेश होतो:

बेसिक डिजिटल साक्षरता – संगणक, स्मार्टफोन, इंटरनेट वापरणे., प्रोग्रामिंग व कोडिंग कौशल्ये Python, Java, HTML, CSS.,  डेटा विश्लेषण व व्यवस्थापन – Excel, SQL, Power BI., डिजिटल संवाद कौशल्ये – ईमेल, प्रेझेंटेशन, व्हर्च्युअल मीटिंग्स., सायबर सुरक्षा जागरूकता – पासवर्ड संरक्षण, गोपनीयता, फिशिंग टाळणे.

AI आणि डिजिटल कौशल्यांमुळे निर्माण होणाऱ्या संधी : आज डिजिटल तंत्रज्ञानाच्या सहाय्याने जगाच्या कुठल्याही कोपऱ्यातून काम करता येते. यातून पुढील क्षेत्रांमध्ये भरघोस संधी निर्माण होत आहेत:

डेटा सायन्स आणि अ‍ॅनालिटिक्स, AI डेव्हलपमेंट आणि रिसर्च, सॉफ्टवेअर व अ‍ॅप डेव्हलपमेंट, डिजिटल मार्केटिंग, ऑनलाइन शिक्षण व प्रशिक्षण (Ed Tech), फ्रीलान्सिंग व गिग इकॉनॉमी, इनोव्हेटिव्ह स्टार्टअप्स AI आधारित सेवा, अ‍ॅप्स, हेल्थकेअर सोल्युशन्स.

भारताचा विशेष संदर्भ : भारतातील एकूण लोकसंख्येपैकी जवळपास ६५% लोकसंख्या ३५ वर्षांखालील आहे. ही युवा शक्ती जर योग्य प्रकारे प्रशिक्षित झाली, तर ती देशाच्या आर्थिक प्रगतीला गती देऊ शकते. भारत सरकारने “स्किल इंडिया”, “डिजिटल इंडिया”, “आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स मिशन” अशा विविध उपक्रमांच्या माध्यमातून युवकांना नव्या कौशल्यांनी सज्ज करण्यासाठी प्रयत्न सुरू केले आहेत.

AICTE, NASSCOM आणि NSDC यासारख्या संस्थांद्वारे AI आणि डिजिटल क्षेत्रात प्रशिक्षण कार्यक्रम राबवले जात आहेत. शाळा आणि महाविद्यालयांमध्ये कोडिंग, रोबोटिक्स आणि डेटा सायन्सचे शिक्षण दिले जात आहे.

कौशल्य विकासातील अडथळे : तांत्रिक अडथळे: अनेक ग्रामीण भागात अजूनही इंटरनेटची सुविधा नाही., डिजिटल साधनांची कमतरता., योग्य डिजिटल पायाभूत सुविधा नाहीत.,  शैक्षणिक अडथळे: शिक्षकांना अद्ययावत तंत्रज्ञानाचे ज्ञान नाही., अभ्यासक्रम जुने आणि प्रासंगिकतेपासून दूर आहेत., आर्थिक अडथळे: गरीब कुटुंबांतील मुलांना प्रशिक्षण घेणे शक्य होत नाही., ऑनलाईन कोर्सेसची फी परवडणारी नसते.,  मानसिक अडथळे:  तंत्रज्ञानाची भीती., आत्मविश्वासाचा अभाव., पारंपरिक शिक्षणावर अधिक भर देणे आवश्यकता आहे.

उपाययोजना व धोरण : शिक्षण प्रणालीचे आधुनिकीकरण : शाळांमध्ये कोडिंग, AI, डिजिटल साक्षरता,  कवणे अनिवार्य करणे.  शिक्षकांचे डिजिटल प्रशिक्षण घेणे., सरकारी हस्तक्षेप :  स्कॉलरशिप, मोफत ऑनलाईन, कोर्सेस, ग्रामीण भागात प्रशिक्षण केंद्रे.,  PPP (Public Private Partnership) मॉडेलचा वापर., उद्योग-शिक्षण सहयोग:  इंटर्नशिप, ऑन-द-जॉब ट्रेनिंग, इन्क्युबेशन सेंटर्स., – स्टार्टअप्सला प्रोत्साहन, फंडिंग, मार्गदर्शन.

जागतिक सहयोग :  जागतिक संस्थांसोबत सहकार्य.,  जागतिक स्तरावरील कोर्सेस, सर्टिफिकेशन ,मिळवण्याची सुविधा.

नैतिक आणि सामाजिक बाबी : AI आणि डिजिटल तंत्रज्ञानाचा वापर करताना नैतिक मूल्यांची जाणीव असणे आवश्यक आहे. AI सिस्टीममध्ये भेदभाव, डेटा गोपनीयता आणि चुकीची माहिती देण्याचा धोका असतो. म्हणूनच युवकांनी “Responsible AI” म्हणजे जबाबदारीने AI वापरण्याची मानसिकता बाळगणे आवश्यक आहे.

भविष्याचा मार्ग :AI साक्षरता – सर्वांसाठी :  AI हा फक्त इंजिनिअर्स किंवा IT क्षेत्रापुरता मर्यादित न ठेवता, सर्व युवकांसाठी प्रवेश्य बनवणे आवश्यक., Lifelong Learning : कौशल्ये केवळ एकदाच शिकायची ,नसतात, ती सतत अद्ययावत करावी लागतात.,  MOOC, YouTube, Udemy , Courser a यांसारख्या, प्लॅटफॉर्मवर सतत शिकणे., डिजिटल समावेशन,  प्रत्येक गाव, शाळा आणि घरात इंटरनेट आणि डिजिटल साधन पोहोचवणे., कौशल्ये + मूल्यशिक्षण : AI वापरणाऱ्यांनी सामाजिक, नैतिक व संवेदनशील दृष्टीकोन ठेवावा.

माझ्या मते  युवक-युवतींनी  जितके शक्य असेल तितके कौशल्ये आत्मसात करणे गरजेचे आहे. “आपापल्या आवडीनुसार महाविद्यालयीन शिक्षणाबरोबर प्रत्येक युवक-युवतींनी कौशल्य विकास योजना अंतर्गत चालणारे एक तरी कौशल्य आत्मसात केले पाहिजे” त्या मुळे कोणीच बेरोजगार राहणार नाही काळानुसार बदलणे आवश्यक आहे. त्यात AI, डेटा अ‍ॅनालिटिक्स, डिजिटल मार्केटिंगसह इतर आधुनिक कौशल्ये आत्मसात केल्यामुळे  युवांना रोजगारक्षम आणि आत्मनिर्भर होता येईल. सर्व युवक-युवतींनी  जागतिक युवा कौशल्य दिनाच्या हार्दिक हार्दिक शुभेच्छा

प्रा. अजय बी. कोंगे

(एम.ए.एम.एड.,शिक्षण समुपदेशक)  

विभाग प्रमुख, कौशल्य विकास आणि उद्योजकता विभाग , संजय घोडावत इन्स्टिट्यूट, कोल्हापूर.