कन्यादान
कन्यादान हा हिंदू विवाहसंस्कारांमधील एक अत्यंत महत्त्वाचा आणि पवित्र विधी आहे. या विधीमध्ये वडील (किंवा पालक) आपल्या कन्येचे (मुलीचे) विवाहासाठी वराला सुपूर्द करतात. ‘दान’ म्हणजे देणे, आणि ‘कन्या’ म्हणजे मुलगी — म्हणजेच कन्यादान म्हणजे आपल्या कन्येचे वराच्या स्वाधीन करणे.
कन्यादानाचा धार्मिक व सांस्कृतिक अर्थ:
-
पवित्र दान:
हिंदू धर्मात कन्यादानाला सर्वांत श्रेष्ठ दान मानले गेले आहे. असे मानले जाते की हे दान केल्याने आई-वडिलांना पुण्यप्राप्ती होते. -
धर्मिक कर्तव्य:
विवाहाच्या वेळी केले जाणारे हे एक धार्मिक कर्तव्य आहे ज्यामध्ये कन्येचे पालक म्हणतात की,"ही माझी कन्या, मी प्रेमाने आणि विश्वासाने तुला देत आहे, तुझा धर्मपत्नी म्हणून स्वीकार कर."
-
समर्पण:
कन्यादान ही एक समर्पणाची भावना आहे — पालक आपल्या कन्येचे भविष्य नवऱ्याच्या हातात सुपूर्त करतात आणि तिच्या सुख-दु:खात त्याने साथ द्यावी अशी अपेक्षा करतात.
🌸 कन्यादान विधीतील मुख्य घटक:
-
वराचा स्वागत:
वधूपिता वराचे स्वागत करून त्याला मान देतो. -
हस्तग्रहण:
वधूचा हात वराच्या हातात दिला जातो — याला "पाणी ग्रहण" किंवा "हस्तग्रहण" म्हणतात. -
संकल्प:
वडील संकल्प करून वधूचे जीवन वराला अर्पण करतात. -
मंत्रोच्चार व यज्ञ:
पुरोहित मंत्रोच्चार करून विधी पार पाडतो, आणि यज्ञात साक्ष देऊन विवाह पवित्र केला जातो.
🌷 आधुनिक दृष्टिकोनातून विचार:
-
कन्यादान या शब्दावर टीका:
आजच्या काळात काही लोक ‘कन्यादान’ या संकल्पनेवर प्रश्न विचारतात. 'मुलगी काय वस्तू आहे का?' असा प्रश्न उपस्थित केला जातो.
काही लोक याला 'कन्या-संमेलन' किंवा 'कन्येचे स्वेच्छेने जीवनसाथीशी नाते बांधणे' असे समजून घेतात. -
स्वातंत्र्याचा आदर:
आता अनेक ठिकाणी मुलगी स्वतःची पसंती, निर्णय यांना मान्यता दिली जाते, आणि कन्यादान हा केवळ परंपरा न राहता सन्मानाची पद्धत होते.
